ผูกพัทธสีมา

ประเพณีทำบุญ (ต่อ)          

                 

                                   พัทธสีมา
.......... ถาม ...เดินทางไปต่างจังหวัดเห็นป้ายชวนเชิญปิดทองฝังลูกนิมิต ของวัดต่างๆ อยากทราบว่าลูกนิมิตนี่สำคัญอย่างไร ?

............ เพื่อนครูไปเที่ยวสงกรานต์กลับมาเล่าให้ฟัง  เห็นมีทั่วไปแหละครับ  โดยเฉพาะทางภาคกลางภาคตะวันออก  เศรษฐกิจดี ชาวบ้านมีเงินมีทอง เลยมีงานบุญกันมาก  ส่วนอีสานบ้านเฮา นานๆจะเห็นงานแบบนี้ซักครั้งหนึ่ง พอเพื่อนถามก็งงเหมือนกันไม่รู้จะตอบอย่างไรดี เปิดตำราก็ไม่มีคำตอบที่พอจะนำ

มาอ้างอิงได้  พอดีนึกได้ว่าลูกนิมิตที่ทำกันเกี่ยวเนื่องกับพระอุโบสถ  เลยตามไปค้นดูในหนังสือวินัยมุข เล่ม 3 และดูในพระวินัยปิฎก พอจะได้ข้อมูลมาเล่าสู่กันฟังบ้างดังนี้ครับ

 .......... วัดที่จะสร้างพระอุโบสถ  จะต้องขอพระราชทานวิสุงคามสีมาก่อนแล้วก็สร้างอาคารตามแบบที่นิยมกันมีการ วางศิลาฤกษ์ครั้งหนึ่ง แล้วก็ดำเนินการก่อสร้างไปจนจะเสร็จ เหลือช่อฟ้าใบระกาไว้  ทำพิธียกช่อฟ้า เป็นอันเสร็จการก่อสร้าง  หลังจากนั้นก็มีการทำบุญฝังลูกนิมิต  และพิธีผูกพัทธสีมา  เป็นอันจบกระบวนการ  มีคำสำคัญที่อาจถูกถามว่าคืออะไรอยู่หลายคำเช่น พระอุโบสถ วิสุงคามสีมา  พิธีวางศิลาฤกษ์  พิธียกช่อฟ้า  การฝังลูกนิมิต  และพิธีผูกพัทธสีมาเรื่องค่อนข้างยาว จะพยายามสรุปย่อ ๆพอรู้เรื่องกันครับ

............ พระอุโบสถ  เป็นชื่ออาคารที่ใช้เป็นที่ประชุมทำสังฆกรรมของภิกษุสงฆ์  ระเบียบวินัยสงฆ์ระบุ
ไว้ ถ้ามีกิจที่ต้องร่วมกันทำโดยคณะภิกษุหลายรูป เช่น 4 รูป  5 รูป  8 รูป  20 รูป  ให้ประชุมกันที่ที่มีขอบเขตจำกัน  มีหลักเขต (สีมา) กำหนดความกว้าง-ยาว ไว้ ชัดเจนทั้ง 4 ทิศ   เรียกว่าประชุมกันใน
เขตสีมา  ผู้เข้าประชุมต้องนั่งให้อยู่ในเขตหัตถบาศของกันและกันตลอดเวลาที่ประชุม  มติที่ประชุมใช้เอกฉันท์ปราศจากการคัดค้าน  ขณะประขุม ต้องไม่มีฆราวาส หรือภิกษุอื่น ๆเข้ามาใกล้ระยะหัตถบาส   ถ้ามีการประชุมครั้งนั่นถือว่าใช้ไม่ได้ เป็นสังฆกรรมวิบัติ  
............เดิมทีเขตสีมายังไม่มีอาคารใช้บริเวณที่มีที่นังเพียงพอสำหรับผู้เข้า ประชุมมีการสวดสมมติเขตแดน 4 ทิศ แล้วใช้เป็นที่ประชุมทำสังฆกรรมได้เลย  ปัจจุบันมีการสร้างอาคารสวยงาม  ใช้เป็นที่ประชุมทำสังฆกรรม  กิจที่ทำบ่อยคือการสวดพระปาฏิโกข์  ที่พระท่านสวดในวันอุโบสถ 14 ค่ำ 15คำ 
 คือเดือนละ 2 หน  คงเพราะเหตุนี้เลยได้ชื่อว่าพระอุโบสถ  ดังนั้นถ้าถามว่าพระอุโบสถใช้ทำอะไร คำตอบก็คือเป็นหอประชุมทำสังฆกรรมนั่นเอง

...............คำวิสุงคามสีมา  หมายถึง  สีมาที่พระราชาพระราชทานพื้นที่ตัดแยกออกจากแผ่นดินของพระองค์  แผ่นดินทั้งหมดถือว่าเป็นของพระเจ้าแผ่นดิน  เมื่อคณะสงฆ์ จะกำหนดเขตทำสังฆกรรม 
ถาวร  ต้องขอพระราชทานก่อนเมื่อได้รับพระราชทานแล้ว เรียกบริเวณนั้นว่า วิสุงคามสีมา  คณะสงฆ์จึงจะกำหนดเขต(ผูกพัทธสีมา)  กว้าง-ยาวจุ พระภิกษุอย่างน้อย  21 รูป นั่งหัตถบาส กันได้ และหาเครื่อง หมาย(นิมิต) หลักเขต(ใบเสมา) มาปักไว้ให้เห็นชัดเจน  

............ใบเสมาสมัยโบราณ   นิมิต และสีมา  สมัยพุทธกาลท่านกำหนดขอบเขตที่ประชุมสงฆ์ด้วยวิธีบอก นิมิต คือที่หมายในทิศต่างๆมีพระภิกษุประกาศท่ามกลางสงฆ์บอกให้รู้ว่าทิศไหนถืออะไรเป็นที่หมายขอบเขตสีมาเรียกว่าการทักนิมิต มีพระภิกษุผู้รอบรู้คอยอกให้ทราบตัวอย่างเช่นถามว่า
.....ทิศอุดร ถืออะไรเป็นนิมิต            (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่ก้อนหินก้อนนั้นเข้ามา ) 

.....ทิศอีสาน ถืออะไรเป็นนิมิต          (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่ภูเขาลูกนั้นเข้ามา)

.... ทิศอาคเนย์ถืออะไรเป็นนิมิต        (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่ภูเขาลูกนั้นเข้ามา)

.... ทิศทักษิณถืออะไรเป็นนิมิต          (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่แนวป่าไม้ตรงนั้นเข้ามา) 

.....ทิศหรดี ถืออะไรเป็นนิมิต             (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่จอมปลวกลูกนั้นเข้ามา) 

.....ทิศปัจจิมถืออะไรเป็นนิมิต            (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่ถนนเส้นนั้นเข้ามา) 

..... พายับถืออะไรเป็นนิมิต               (ผู้ตอบอาจบอกว่า เขตสีมานับแต่แม่น้ำสายนั้นเข้ามา)

.......... จากตัวอย่างแสดงว่าการกำหนดสีมาท่านใช้สิ่งที่มี ตามธรรมชาติบอกให้รู้กันว่าขอบเขตถึงไหน  ซึ่งพบว่านิมิตที่ท่านใช้มีถึง 8 อย่าง ซึ่งความเป็นจริงอาจมีเพียง 1 หรือ 2 อย่าง เช่นทิศเหนือก็มีภูเขาทิศตะวันออกก็ภูเขา  ทิศใต้ก็ภูเขา  ทิศที่เหลือเป็นป่าไม้ดังนี้เป็นต้น  นิมิตแบบโบราณก็สะดวกสำหรับยุคสมัยนั้นเขตสีมาของท่านก็คงกว้างขวาง   ต่อมาคงต้องการขอบเขตสีมาแคบลง และระบุให้ชัดเจนยิ่งขึ้น จึงมีการทำนิมิตขึ้นมาใช้เอง  ที่นิยมทำคือ ก้อนหินนำไปวางไว้ในทิศทั้ง 8  ทำให้ชัดเจนและสังเกตง่ายขึ้น  การฝังลูกนิมิตลงใต้ดินคงทำเพื่อมิให้เคลื่อนย้ายโดยง่ายแต่เกิดปัญหาใหม่ คือบางลูกจมมิดมองไม่เห็น เลยมีการทำเสาหินปักเป็นหลักเขตให้โผล่มาให้เห็นได้ง่ายและกลายเป็นใบสีมาอย่างที่ใช้กันใน ปัจจุบัน   ในปัจจุบันเราก็ได้เห็น การฝังลูกนิมิตไว้ใต้ดินและปักใบเสมาให้มองเห็น เป็นเขตพัทธสีมา 

...........ลูกนิมิต   งาน ปิดทองฝังลูกนิมิต  พิธีกรรมของสงฆ์มีเพียงการนำลูกนิมิตไปวาง ณ ตำแหน่งที่กำหนดเป็นเขตสีมา  และปักใบเสมากำกับไว้  ถ้าจะกำหนด 8 ทิศ ก็วาง 8 จุด ส่วนจุดกึ่งกลาง นิยมฝัง
ลูกนิมิตไว้อีก 1 ลูก แถมเรียลูกประธานด้วย   มีการทักนิมิต  ปักใบสีมาทุก ๆ จุดจนครบก็เป็นอันเสร็จ สีมาก็สมบูรณ์ใช้งานได้การทักนิมิตกำหนดเขตสีมาเป็นสังฆกรรมพระท่านสวดของ ท่านเอง ชาวบ้านไม่ได้ยุ่งเกี่ยวอะไร  ส่วนการชักชวนปิดทอง บูชาหวายที่ใช้ผูกแขวนลูกนิมิตเพื่อเป็นของที่ระลึก เป็นกุศโลบายชักชวนให้ไปทำบุญทำทานกัน ตามอัธยาศัยครับ 
-------------------
ขุนทอง ตรวจทาน 1/8/59

                                                             

่